|
İnsan düşüncesinin ürünü olduğu kadar duygusal
bir deşarj yolu da olan müzik, yaratıldığı ortamla, çağın dünya
görüşü ile, kısaca insan yaşamı ve toplumla, bütün diğer sanatlar
gibi sıkıca bağlıdır. Müzik yoluyla bir yandan günlük yaşamın üstüne
çıkıp güç kazanırken, bir yandan da birlikte yaşamanın kurallarını
öğreniriz.
İnsana, bütün sanatlardan daha büyük bir kolaylık ve etkileme
gücüyle ulaşan müziği “seslerle düşünme, sesler aracılığı ile yaşamı
duyumsama ve geliştirme yolunda insan gerçeğinin, bütün ilişkileri
içinde, araştırılması ve aktarılması sanatı” olarak
tanımlayabiliriz. Bu arayışta en çarpıcı amaç, insanı korumaktır. Bu
koruma işlevi bugün artık somut olarak görülen ve hemen kavranabilen
bir özellik değildir.
Müzik, matematiksel bir mantık, disiplin, zamanı kullanma, susma,
dialog kurma, hareket etme ve ilişkiler sanatıdır da...
Yalnızca sınırlı bir bölümünü sesler ve gürültüler halinde
kavrayabildiğimiz titreşimler, doğanın en belirgin kanıtıdır. Normal
yapıda her insan, işitme ve müzikle ilgili yetilerden kendi payına
düşeni almış olarak doğar. Müziği, varlığına, aldığı eğitime,
ırkına, yaşadığı çağa göre üretir.
Müzik malzemesi, insan doğmadan milyonlarca yıl önce hazırdı. Çünkü
doğa, sonsuz bir “sesli malzeme”dir. Gök gürültüsü, yer kayması, yer
sarsıntısı, suyun akışı ve çalkantısı, havanın dar boğazlardaki
hareketi gibi olaylar, doğadaki sayısız sesler ve titreşimlerden bir
bölümünü oluşturur.
Kapalı ilkel toplumların incelenmesi yoluyla ilk insanların müzik
eğilimleri ve üretimleri hakkında yaklaşık bilgiler
edinilebilmektedir. Bu, geçmişin örtüsünü kaldırmanın bir yoludur ve
oldukça güvenilir bir yöntemdir. İlk insanlar gök gürültüsünde doğa
üstü güçlerin simgesini, fırtınanın uğultusunda kötü ruhların
sesini, denizin sakin görüntüsünde ya da patlamasında tanrıların
iyiliğini ya da öfkesini buluyorlardı. Yankı bir çeşit kehanet,
vahşi hayvanların sesleri bilinmeyenin habercisi olarak
algılanıyordu. Böylece, insanlığın başlangıcında din ve müzik
birbirine karıştı. Kısıtlı bir sözcük dağarcığına sahip olan ilkel
insan gördüklerini adlandırıyordu. Duygularını, içgüdülerini ve
kutsal güçlere inancını anlatmak için hemen o anda kendiliğinden
düzenleniveren seslerden yararlanıyordu.
Giderek müzik, ninni ya da matem şarkısında olsun veya büyüyle
karışmış bir törende olsun, ilkel insanın, bütün gereksinmelerine
cevap verecek biçimde ve her alanda varlığına sıkıca girdi. Günümüze
ulaşan bilgiler ile kapalı toplumların yaşamları incelendiğinde ilk
insanın, hançeresinden kuş seslerine benzer tiz sesler, vahşi hayvan
homurtuları gibi pes sesler çıkardığı ve bunları doğa karşısında
güçlü olmak için kullandığı varsayılmaktadır.
Müziğin doğasında olan ses, böylece kullanılır hale gelmiş
olmaktadır. Ritm ise, gelişmeye başlayan insanın, kutsal güçlere
karşı kendini af ettirme isteklerini açığa vurduğu ve doğa
karşısında, kazanım çoşkularını simgeleyen törenlerde ortaya çıkmaya
başlamıştır. Güç kazanılmış bir avın çevresindeki kutlama
törenlerinin, ava çıkmak için yapılan törenlerin dansla ilişkisi
açıktır.
İnsandaki ritm duygusunu, “bir vuruş, bir gürültü ya da bağırışın
tekrarından ve simetrisinden doğan haz” biçiminde tanımlayabiliriz.
Doğadan aldığımız en kesin mesaj ritmdir kuşkusuz. Simetri, tekrar,
düzenli tekrar, yankı... Görünüşteki dağınıklığa karşın her şey
tamamen ölçülüdür. Gece ve gündüz, mevsimler, üreme, filizleme,
çiçek açma, solma, yaşam ve ölüm...hepsi kesin bir disipline boyun
eğer. Bu da insanoğluna, doğanın ve kendi mekanizmasının ritmlerle
çevrili olduğunu kısa sürede kavratmıştır.
İlk insan, ayakları, elleri ve gırtlağı ile yarattığı ölçülü
iskeleti giderek çeşitli seslerle doldurdu. Zamanla basınçlı hava
sütununun tınısını buldu, onu bir tüp içinde titreştirmeğe başladı.
Delik bir öküz boynuzu, içi oyuk bir kamış ya da kemikten uyumlu
sesler çıkarttı. Zengin üfleme çalgıları böyle doğdu. Avcılıkta
kullandığı gerilmiş yayın çıkardığı ses, yeni bir çalgı ailesinin
doğmasına neden oldu. Bundan sonra müzisyenler sesin ve tınının
sırlarını çözmeye uğraştılar[1].
İlkel insandan kavim yaşamına geçildikten sonra, müzik toplumsal
yaşama da girdi. Her toplum kendi yaşam biçimine, değerlerine, inanç
ve törelerine uygun müzik üretti. Kendi çalgılarını, ezgilerini,
ritmlerini oluşturdu.
Türk müzik tarihi de kendi bünyesinde, kendine has ve kendi ürettiği
biçimi ile genel müzik tarihi içinde yerini aldı. Türk müzik tarihi
“hem Türk’lerin tarih boyunca müzik ile olan her türlü ilgisinin,
hem de Türk müzik sistemi ile bu sisteme karışan her türlü müziğin
teknik gelişmelerinin incelenmesi[2]” biçiminde tanımlanabilir.
İlk çağlardan itibaren Dünya’da gelişen ve yayılan Türk’ler,
müzikteki ilerlemelerini gittikleri yerlere taşımışlar ve
geliştirmişlerdir. Bugün Türk’lerle ilgisi olan tüm ulusların
müziklerinde, Türk müziğinin etkisi görülmektedir. Bir çok batılı
besteci, eserlerinde Türk motiflerini işlemiştir. Kısaca Türk müziği
etkisine Asya, Avrupa, Orta Doğu ve Afrika’nın bir bölümünde
rastlamak mümkündür. Ayrıca Türk’ler, nota ve müzik aletlerinin
gelişmesine de öncülük etmişlerdir. Kemençe (ıklığ), tar, kopuz,
saz, vurmalı çalgılardan davul, tef, kudüm, kös vb. bunlara en iyi
örneklerdir[3].
Türk müziğinin tarihsel gelişimi ve dönemleri ise 2 ana başlık
altında toplanır.
1- Türk Halk Müziği’nin tarihsel gelişimi.
2- Klasik Türk Müziğinin tarihsel gelişimi.
TÜRK HALK MÜZİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Halk müziği, dünyanın her tarafında o ülkenin aydınları tarafından
yaratılan müzik türlerinden farklı olmuştur. Halk müziği ile,
aydınlar tarafından yaratılan müzik türleri arasında en önemli fark,
halk müziğinin anonim olmasıdır. Halk müziği ülkenin bir ürünüdür.
Milletlerin öz varlığının yüzyıllar boyunca dile gelmesinden
doğmuştur.
Günlük hayatı yansıtan ezgi, ritm ve tonalite bakımından değişik
bölgelerde farklılıklar gösteren bu müzik kolu, doğal ve sosyal
konuları dile getirir. Bu müzik türü ritm, ezgi ve tonalite
bakımından renkli ve zengindir[4].
Alman müzikoloğu Hugo RİEMANN’a göre halk müziği ”ezgi ve sözleri
kimin tarafından yapıldığı belli olmayan, bir çok sebeple halk
tarafından kabul edilmiş ve halk ezgisi ifadesine bürünmüş, melodik
ve armonik bünyesi kolayca anlaşılan ve popüler bir eda taşıyan
müzik türü”dür[5].
Türk Halk Müziği ise “Türk milletinin esasını oluşturan büyük halk
kitlesinin, tarih boyunca ve her medeniyet dairesinde kendi kendine
yarattığı, içinde eski müzik geleneklerini devam ettirdiği, anonim
bir karakter taşıyan halk sanat türü”dür. Halil Beddi YÖNETKEN’e
göre “folklorik, anonim bir değer taşıyan, vücuda getiricisi belli
olmayan, Türk köylüsünün, Türk aşiretinin, Türk aşıklarının
müziği”dir[6].
Bu sanat; köy, küçük kasaba halkının öz müzik kültürünü teşkil eder.
Türk Halk Müziği kendi özel metrik ve model bünyesi içinde, kendine
has müzik aletleri, vokal ve enstrümantal müzik türleri ile,
orijinal bir içerik taşır[7].
Dönemleri 3’e ayrılır.
1- İlk Dönem. (İslamiyet’ten Önceki Dönem)
2- İslamiyet Etkisi Altındaki Dönem.
3- Bugünkü Dönem.
1- İlk Dönem (İslamiyet’ten Önceki Dönem)
Türk boylarının tarih sahnesinde göründüğü Orta Asya’da ilk
medeniyet izleri arasında, kopuz ve onun kullanılması ile, halkın
yaşayışının ifade edildiği ezgilerin varlığı bilinmektedir.
Türkler İslamiyet’i kabul etmeden önce Şamanizm’in etkisinde kalarak
(bazı Türk boylarında, Gök Tanrı inancı, Maniheizm ve Budizm
inancıda vardır.) dini görüşlerini yönlendirmişler, dini ayinlerinde
müziği kullanmışlardır. Yuğ törenlerinde (yas günleri, ölülerinin
arkasından yaptıkları törenler), toy ve şölenlerinde[8] (yılın belli
dönemlerinde hayvanları yedikleri törenler), müziği bir etkileme
gücü, ruhsal boşalımın bir aracı, eğlencelerinin bir parçası olarak
kabul etmişlerdir. Ayrıca, devlet, millet birliğini oluşturan;
savaşta orduya duygu veren, yürüyüş ve hareketini düzenleyen de ses
ve ritm dir.
Elimizde pek fazla kaynak bulunmamasına rağmen Dede Korkut
hikayelerinden, Orhun Anıtlarından Türklerin halk müziğinin günlük
yaşamın içersine girdiğini bilmekteyiz. Özellikle Dede Korkut’un
günümüze kadar ulaşan hikayeleri bu konudaki en değerli hazine
gibidir. Dede Korkut’un kitabında tasavvuf ve mistiklik aramak, hem
güç ve hem de doğru değildir. Bununla beraber, İslamiyet’ten ve her
türlü yabancı dinden arınmış, en eski Türk mitolojisinin bir çok
mith ve mythos’larını görmek ve duymak da mümkündür. Dede Korkut’a
Türkmenler ve Orta Asya Türk’leri tarafından Korkut- Ata
denmektedir. Kazakların kopuz ve tanbure, dombra gibi sazlarını
bulan da Korkut Ata’dır[9].
Türk’lerin karşılıklı konuşmalarını bile kopuz yardımıyla
yaptıklarına en güzel örnek, Dede Korkut’un “Salur Kazan’ı oğlu
Uruz’un tutsaklıktan çıkardığı destan[10].” da geçen şu şoylama
olacaktır.
Ökçesin ökçesine kakdı. Kaburgasın karnına kavşurdı. Uyanın çekdi,
ağzın ayırdı. Kafiri öldürdi, çökdi üzerine oturdı. Aydur: Mere
kafirler kopuzum getürün, sizi ögeyin didi. Vardılar, kopuzı
getürdiler. Eline alup burada soylamış görelüm hanum ne şoylamış;
Aydur:
Bin bin erdenerden yağı gördüm-ise öyünüm didüm
Yigirmi bin er yağı gördüm-ise yıylamadum
(Diye bu şoylama devam ediyor.)
Bu döneme ait en eski Türk karekteri taşıyan eser, Ural dağlarının
doğusunda aranmış ve Çingiz Han’ın oğlu Cöçi’nin ölümüne neden olan
“aksak kulan” veya “aksak yaban eşeği” adlı eser, en eski kög
(yırlamak, Brockelmann’a göre melodi. “er kögledi”: adam kendi
kendine yırladı[11].) kabul edilmiştir. Kazak Türk’lerinin
ağıtlarından “kör kızın şarkısı” yani “sokır kız eni” adlı bir yarı
ağıt da çok eski karakterde bulunmuştur. Bu ağıtlar, her yeni ölen
kişi için, sözleri biraz değiştirilerek söylenirse de, müzik sistemi
ve melodileri çok eskilere dayanmaktadır[12]. Eski Türk hakanlarının
otağlarında ve ordugahlarında “9 kök” denilen bir müziğin, müzik
takımlarınca her gün çalındığı ortaya çıkartılmıştır[13].
Halk müziğimizin yapıtlarından olan destan müziği ve destan
müziğinin en önemli eseri Manas destanıdır. Manasçı denilen halk
sanatçılarınca ve kerem ile okunan destan, halk müziğini bozulmadan
koruyan, özü ve sözü ile zamanımıza getiren bir direktir. Köklerini
ve konularını, tarihin derinliklerinden alan tarihi epik (historical
epic) tipinde bir destandır. Destanın eski karakterlerini yaşatan
söyleyişler, özellikle Kuzey-batı Asya’da yaygın görülür.
Müzikal-şiir (musical-poetic art) sanatının en eski örnekleri ise
Kırgız-Türk kültür çevresinde bulunmaktadır[14].
Kısıtlı sayıdaki kaynaklardan elde edilen bilgiler ışığında, müziğin
günlük yaşantının vazgeçilmez unsuru olduğu ortaya çıkmaktadır.
Ancak, bu dönemdeki müziğin yazıya dökülmemiş olması, hem nota ve
hem de sözlerin günümüze kadar ulaşamamasına neden olmuştur.
Türk’ler kavimler göçüyle, gittikleri yerlere bu müziği
taşımışlardır. Gök tanrıya yakarış, kahramanlık, savaş ve döğüşme,
doğa bu dönemde işlenen en belirgin konulardır. Üzülerek belirtmem
gerekir ki, öz kültürümüz olan halk müziği, SSCB dönemindeki asimile
etme çabaları sonucunda, biraz da olsa zarar görmüş, yapay politik
sınırlarla, Türk’lerin ilk zamanlarından beri oluşan kültürümüz ve
bu kültürün oluştuğu çevre bölünmeye çalışılmıştır.
2.İslamiyet Etkisi Altındaki Dönem
M.S.925’lerde batıya yönelen Türk boyları, Karahanlılar’dan
başlayarak İslamiyet’i kabul etmeleri ile yaşama şekillerinde ve
kültür yapılarında değişimler göstermeye başlamışlardır. Toplum
yaşamındaki bu değişikliğin müziğe yansıması da kaçınılmaz olmuştur.
Müzik yapılarında bir değişim olmamasına karşın, sözlerde dinin
etkisini görmek olağandır. Ancak sözlerde, sert ve katı dindarlığın
karşısında hoşgörülüğü, Tanrı sevgisini görmek mümkündür
Halk müziğinin başlıca türlerinden sayılan Kitap Ölöngü (kitap
şarkıları)de, daha çok ilahiler ve Kur’an okumaları ile ilgili müzik
ve dizi şekilleridir[15].
Ozanlar bu dönemde de eski sadeliklerini ve üsluplarını
sürdürmüşlerdir. Ortaçağ Avrupa’sında şiir ve müziğin gezgini olan
trouver ve troubaduor geleneğine karşıt biçimde soyluları ve
zenginleri bu işe sokmamışlar, ancak halktan büyük saygı
görmüşlerdir. Soyluluk ve zenginlik, şiirde müzikte kalmıştır.
Sazlarını ustalıkla çalmaları yanında Türkçe’yi iyi kullanmaları,
halk müziğine unutulmaz eserler kazandırdığı gibi, halk edebiyatına
da sayısız eser katmalarını sağlamıştır. Yüzyıllarca usanmadan gezip
dolaşan halk ozanlarımız, hem bu müziği yaygınlaştırmışlar, hem de
unutulmamalarını sağlamışlardır. Bu yolculukları sırasında gezginin
bir tek yoldaşı vardır. Saz.
Her ne kadar ozanların şiirleri elimize ulaşmış ise de, ezgiler
yakıldıkları dönemde notaya alınmadığından, unutulan ezgilerin,
elimizdekilerden çok olma olasılığı bir hayli yüksektir. Ezgilerin
anonim özellik taşıması, halk içinden gelen yaratıcılığın, kuşaktan
kuşağa aktarılması, geleneğin güçlendirilmesi anlamını da
taşımaktadır.
Bu çağdaki aşıklar halk müziği geleneklerini devam ettirmişlerdir.
En önemli aşıklar;
Aşık Paşa (1272-1332), hem hece, hem aruz ölçülerini kullanarak
divan ve halk şiirinin başlangıçtaki örneklerini yaratmıştır. Divan
şiirinde Mevlana’nın, halk şiirinde ise Yunus Emre’nin etkisinde
kalmıştır. Türkçe’ye gönülden bağlıdır ve halk dilini savunmuştur.
Doğum Tarihi bilinmeyen, ancak 1404 yılında Halep’te öldürülen
Nesimi, ezgilerinde kendine özgü mistik duyuşu, çoşkulu bir
şiirsellikle işlemiştir.
Bazı şiirlerinden 1398’de doğduğu, Edirne ve Filibe gibi Balkan
diyarlarında gezdiği anlaşılan 15.yy. ozanı Kaygusuz Abdal, gerçek
üstü zıtlıklarla, hiciv öğelerine yönelmiştir. Ona göre, “Kelebek
buğday ekmiş”, “Sivrisinek buğday biçmeye başlamış”, “Ergene’nin
köprüsü susuzluktan bunalmış”tır.
Ölümü 1560-1570 yıllarında olan Pir Sultan Abdal, ezgilerinde ve
şiirlerinde, mistik görüşlerini güçlü tekniğiyle birleştirerek,
duyarlıklı bir lirizm yaratmıştır.
Şiirlerinden 3. Murat döneminde (1574-1595) yaşadığı anlaşılan
Köroğlu, yalın bir dille gerçekçi bir şiir yaratmıştır.
Doğumu 1606, ölümü 1679 olarak tahmin edilen Karacaoğlan, halk
ozanları geleneğinin en ünlü kişiliklerindendir. Şiirlerinin ve
ezgilerinin değeriyle sivrilen Karacaoğlan, şiirlerinde genellikle
kullandığı 6+5 ve 4+4 ölçülerinin tekdüze uyumuyla yetinmeyerek,
ölçüyü belli etmeden zorlayan yeni sesler bulmuştur.
Yaklaşık 1785-1865 yıllarında yaşadığı sanılan Dadaloğlu, toplumsal
çelişkileri toksözlü bir deyişle sergilemiş, öte yandan şiirsel
incelik ve buluşlardan uzak kalmamıştır.
Erzurum yakınlarındaki bir köyde doğan ve 1860 yılında ölen Emrah,
halk şiirinin yenilenen formları içinde değişik bir şiirsel anlatıma
yönelmiştir[16].
Türk anası ninnileri ile uyutmuş kucağındaki bebeğini, bazı analar
ise ağıt yakmış kaybolan çocuğunun arkasından. İşte bir türkünün
hikayesi;
Bebek Ağıtının Hikayesi (Avşar Ağıtı Orta Anadolu)
Olay yaklaşık 350-400 yıl önce, Orta Anadolu’nun yüksek ve dağlık
bölgesinde yaşayan Avşar aşiretlerinden birine aittir.
Günlerden birgün bir asiret beyinin oğlu ile başka bir aşiret
beyinin kızı evlenir. Yedi sene çocukları olmaz. Aşiret beyinin oğlu
bu evliliğin, bu beraberliğin mutluluk getirmediğini, buna gelinin
neden olduğunu her fırsatta gelinin başına kakar. Kader bu ya,
yedinci senenin sonunda gelin bir oğlan çocuğu Dünya’ya getirir.
Aşiret çok sevinçlidir. Çocuk üç aylıkken aşiretin başka bir yere
göç etmesine karar verilir. Gelin çocuğunu bir kilime sarıp,
beşiğine yatırır ve bir mayanın üstüne yerleştirir. Aşiret bir gece
yarısı Elmalı’dan yola çıkar. Elmalı dağının sık ve karanlık
ormanları içinde yollarına devam ederlerken kötü bir tesadüf, çam
dallarından biri zavallı yavrunun beşiğine takılır ve onu mayadan
ayırır. Yavru, gecenin sessizliği içinde beşiğiyle çam dalına asılı
kalır. Hiç bir şeyden haberi olmayan kafile, ertesi sabah obaya
gelip konaklar. Meme vermek için yavrusunun yanına giden zavallı
ana, yavrusunu bulamayınca çılgına döner. Döğünmeğe, yolunmağa
başlar. Aşiret büyük bir üzüntü içine gömülür. Dayısı, amcasıyla
birlikte geldikleri yoldan geriye dönerek yavruyu aramaya
koyulurlar. Fakat ne çare ki bulamazlar[17].
1-Elmalı’dan çıktım yayan, 4- Ala kilime sardığım,
.Dayan ey dizlerim dayan, Yüksek mayaya koyduğum,
Emmim atlı dayım yayan, Yedi yılda bir bulduğum,
Nenni, nenni, bebek oy. Nenni, nenni, bebek oy.
Bebek beni del eyledi, Tabancamın ipek bağı,
Bir kötüye kul eyledi, Baban bir aşiret beyi,
Yaktı yıktı kül eyledi, Kanlım oldun Çiçek dağı,
Nenni, nenni, bebek oy. Nenni, nenni, bebek oy.
Havada kuzgunlar dolaşır, Gelin başı bağlamadım,
Kargalar öleş bölüşür, Top zülüfün yağlamadım,
Kara haberler erişir , Obamdan utandım ağlamadım,
Nenni, nenni, bebek oy. Nenni, nenni, bebek oy[18].
Türkü, bu korkunç ve yürekler parçalayan yaşamın, ana gönlünde
şekillenip, dilinden dökülen feryadıdır.
Gelişen ve bir ölçüde değişimler yaşayan halk müziğimizin bu çağı,
türkü’lerin çeşitlilik kazandığı dönem özelliğini de taşımaktadır.
Maniler, koşmalar, hoyratlar, ağıtlar, oyun havaları, kına havaları,
esnaf türküleri, zanaat havaları, sevda türküleri, sosyal ve günlük
yaşayışla ilgili türküler, yiğitlemeler, koçaklamalar bu dönem
içinde oluşmuşlardır.
3- Bu Günkü Dönem
Kulaktan kulağa, kuşaktan kuşağa iletilerek ve tarih süzgecinden
geçerek günümüze kadar ulaşan halk müziği, canlılığını devam
ettirmektedir. Bu müziğin kökleşerek gelişmesinde ve yayılmasında,
halk ozanlığı geleneğinin büyük bir katkısı vardır. 20.yüzyılın ilk
yarısında da bu gelenek sürmüştür. Ancak sosyal yapının değişmesi,
köyden kentlere göçler, iletişim araçlarının hızlı gelişimi,
geleneksel toplum biçiminden yeni toplum biçimlerine geçiş vb.
etkiler, bu geleneği etkilemiştir.
Bu dönemdeki en olumlu gelişme ise, Türk Halk Müziğinin bilimsel
olarak incelenmeye başlanması denebilir. Tarihsel süreç içersinde
hep var olan halk müziği, halkbilimci ve etnomüzikologlarca daha
yeni incelenmeye başlamıştır.
Türk toplumunun yaşamına damgasını vurmuş ve toplumsal yaşama yön
vermiş günlük, sosyal, ekonomik, kültürel ve tarihsel olaylar başta
olmak üzere, çeşitli gelenek, görenek, inançlar ve benzeri olguları
konu edinmesi açısından, Türk Halk Müziği kültürümüzün önemli yapı
taşlarındandır. Bu özellikleri ile halk müziğimiz, ilişkili
bulunduğu tarih, coğrafya, sosyoloji, psikoloji, edebiyat, folklor,
hukuk, felsefe, kültürel antrapoloji, başta olmak üzere, çeşitli
bilim dalları açısından incelenmesi ve analizi gerekli bir alan
olarak karşımıza çıkmaktadır.
Halk müziği üzerinde, yukarıda belirtilen özellikler göz önüne
alınarak yapılacak bilimsel ve kollektif çalışmalar, Türk toplumunun
duygu, düşünce, zevk, estetik ve felsefesi ile genel karakteri
hakkında son derece sağlıklı ip uçları verecektir.
Bu nedenlerle geleneksel değerlerden kan alan, çağdaş bir kültür
yaratma süreci içinde, halk kültürünün diğer unsurları gibi halk
müziğinin de derlenmesi ve araştırılması kaçınılmazdır[19].
İlk derleme çalışmaları 1925 yılında, İstanbul Belediye
Konservatuarı tarafından, her ilin Milli Eğitim Müdürlükleri
aracılığıyla başlatılmıştır. Bu derlemeler yöntem açısından
sakıncalı bulunduğundan, 1926 da Darülelhan derlemeleri
başlamıştır[20]. Türk Ocakları ve Halk Evleri de, derleme
çalışmalarında önemli katkılar sağlamıştır. Günümüzde de devam eden
derleme çalışmalarına TRT kurumu da katılmış ve büyük bir arşiv
kurulmuştur. Bu derleme çalışmalarının en büyük katkısı, unutulmaya
yüz tutmuş eserlerin notaya dökülmesi ve gelecek kuşaklara
aktarılmasıdır.
Kitle iletişim araçlarının gelişimi, bir yönden olumlu etkiler de
sunmuştur. Radyonun kurulması ile türkülerin yayılması hızlanmış,
yöresel sanatçıların kendi dil ve çalgıları, diğer yörelerce de
tanınmaya başlamıştır. Televizyonun yaygınlaşması ve Türk Halk
Müziği programlarının yayınlanması işitsel zenginlik yanında, görsel
öğelerin de tanınmasını sağlamıştır. Örneğin, bir yörede yapılan
kına gecesinde, hem o yörenin kına gecesi türküleri, hem bu türkünün
oynanması ve hem de folklorik değerleri aynı anda tanıtılabilir,
öğrenilebilir olmuştur.
Bu dönemin başka bir özelliği de, tek kişilik çalış ve söyleyiş olan
ozan geleneği yanında, toplulukların kurulup, kurumsal yapıya da
dönüştürülmesidir. 1940 yılında Muzaffer Sarısözen tarafından
kurulan halk müziği topluluğu (Yurttan Sesler), ilk olma özelliğini
taşımaktadır. İstanbul Belediye Konservatuarı, 1950 yılından bu yana
çalışmalarını sürdürmüştür. Akademik olarak ise, 3 Mart 1976 da İTÜ
Türk Müziği Devlet konservatuarı eğitime başlamıştır. Günümüzde ise
bir çok üniversitenin Türk Halk Müziği bölümü bulunmaktadır. Büyük
illerin bir çoğunda, Kültür Bakanlığının halk müziği toplulukları
kurulmuştur. Son 3-4 yıl içersinde Türk Halk Müziği’ne artan ilginin
nedenlerinin başında, bu kurumsallaşmanın önemli katkısı, yadsınamaz
bir gerçekliktir.
Tek seslilik geleneğinin yanında, Türk Halk Müziği’nin çok
seslendirilmeye başlaması da, bu dönemin başka özellikleri arasında
yerini almıştır. Bu düşünceyi Ziya Gökalp (1876-1924), “Halk
Müziğimiz bize birçok melodiler vermiştir. Bunları toplar ve batı
müziği kurallarına göre armonize edersek, hem milli, hem de Avrupalı
bir müziğe sahip oluruz[21].”, Atatürk ise, (30.11.1929 günü Alman
tarih yazarı Emil Ludwig’le konuşmasında)“Bizim gerçek müziğimiz
Anadolu halkından işitilebilir”, (1.11.1934 TBMM’nin açılışında)
“Ulusal, ince duyguları, düşünceleri anlatan; yüksek deyişler,
söyleyişleri toplamak, onları bir gün önce, genel son müzik
kurallarına göre işlemek gerekir. Ancak, bu güzeyde Türk ulusal
müziği yükselebilir, evrensel müzikte yerini alabilir[22]” diyerek,
düşünsel temellerini atmışlardır. Bu bağlamda bugünkü
Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’nın temeli olan İstanbul’da ki Muzikâyı Hümâyun, 1924 yılında Ankara’ya taşınıp, Riyaseti cumhur
Mûsikî Heyeti’ne dönüştürüldü.
Batı armoni kuralları ile halk müziği ezgileri işlendi. Ancak Kemal
İlerici, Türk Müziğinin kendi armoni sistemine sahip olduğunu ve bu
armoni sistemi ile çok seslendirilebileceğini kanıtladı[23].(Ancak,
sanat müziği ile halk müziği bu sistemde iç içe ele alınmıştır.)
Kerem’i ana dizi kabul etti.
Türk Halk Müziği, son zamanlarda pop müzik tarzı ile de işlenmeye
başlamıştır. Bu denemelerin hepsi saygı ile karşılanmalı ve
gelişmenin ancak böyle olabileceği unutulmamalıdır.
Dönemin ozan geleneğinin en büyük ismi Aşık Veysel’dir. (1894-1973)
Dilindeki sadelik ezgilerine yansımıştır. Türk insanındaki
efendiliği, mertliği, ruh inceliğini satırlara dökmüştür. İnsan,
yurt, doğa sevgisini şiirlerinde ön plana çıkartmış, toprak
sevgisini temel bir öğe olarak kabul etmiştir. Karanlık dünyasının
ak düşüncelerini, candan dostu olan sazı ile süslemiştir.
1965 yılında TBMM, “Anadilimize ve Milli Birliğimize yaptığı
hizmetlerden dolayı” özel bir kanunla vatani hizmet tertibinden
aylık bağlamıştır[24].
Ben giderim, adım kalır, Ne gelsemdi ne giderdim,
Dostlar beni hatırlasın, Günden güne arttı derdim,
Düğün olur bayram gelir, Garip kalır yerim yurdum,
Dostlar beni hatırlasın. Dostlar beni hatırlasın
Can kafeste durmaz uçar, Açar, solar türlü çiçek,
Dünya bir han, konan göçer, Kimler gülmüş, kim gülecek,
Ay dolanır, yıllar geçer, Murat yalan, ölüm gerçek,
Dostlar beni hatırlasın. Dostlar beni hatırlasın
Can bedenden ayrılacak, Gün ikindi, akşam olur,
Tütmez baca, yanmaz ocak, Görki başa neler gelir,
Selam olsun kucak kucak, Veysel gider adı kalır,
Dostlar beni hatırlasın. Dostlar beni hatırlasın[25].
Sonuç olarak, dünyadaki hiçbir kültürde, kendini bu kadar müziğinde
yansıtan toplum yok gibidir. Türk milleti, özünde var olan tüm
nitelikleri, tarihsel süreç içinde geliştirip, bozmadan ve koruyarak
günümüze aktarabilmiştir. Bundaki en büyük pay halk müziğimizindir,
demek yanlış olmayacaktır.
KLASİK TÜRK MÜZİĞİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ
Kendi tarihi gelişimi içersinde, saray, tekke ve medreselerden
destek görmüş, kısmen de olsa zümre müziği diyebileceğimiz Klasik
Türk Müziği’ni, “tarihi süreç içersinde tek sesli olarak gelişen,
yenilenen; kendine öz makam, usul ve tekniğe sahip, sesli ve sözlü
Türk Sanat türü”dür diye tanımlayabiliriz.
Bugün üzerinde çok tartışılan bir sisteme sahiptir ve yaklaşık
adları belli olmayan 600 makamı bulunmaktadır. Hüseyin Sadettin Arel,
498 Klasik Türk Müziği makamının adlarını belirlemiştir[26]. Bugün
bunlardan bir çoğunun örneği kalmamıştır. Bir dönem çok tutulan
makamlar, bu gün önemlerini yitirmiş kullanılmaz olmuştur.
İzleri, Türklerin gittiği tüm coğrafya da görüldüğü halde, bazı
batılı müzikologlarca (Riemann) Arap müziği olarak kabul edilmiştir.
Tarihi gelişimi konusunda da farklı görüşler ortaya atılmış ve İlk
Bilimsel, İlk Klasik, Son Klasik ve Yeni Klasik[27] olarak
adlandırılan teorik dönemlere ayrıldığını söyleyenler olduğu gibi,
Oluşum Dönemi, Gelişim Dönemi, Doruk Dönemi, Değişim Dönemi, Atılım
Dönemi, Yeni Dönem[28] diye sınıflandıranlarda vardır. Burada
Ercüment Berker’in adlandırdığı ve dönemlere ayırdığı şekliyle
inceleyeceğiz. Bu dönemler;
1-Hazırlık ve Oluşma Dönemi
2-Klasik Öncesi (Preklastik) Dönemi
3-Klasik Dönem
4-Neoklasik Dönem
5-Romantik Dönem
6-Reformist Dönem dir.
1-Hazırlık ve Oluşma Dönemi
Bu döneme ait bilgilere eski Çin kaynakların da rastlanmıştır.
Maurice Courant’ın, eski Çin yazmalarından topladığı metinlere
dayanarak, Orta Asya Türklerinin müziğe hizmetlerine ait bilgilere
rastlamış, bunların Çin kültür tarihi açısından önemli olduğu kadar,
Klasik Türk Müziği tarihi açısından da önemli olduğu vurgulanmıştır.
Bu eserde, Han ve Hun devirlerinnin Türk Hanedanları saraylarında ve
hatta Çin haricinde kalan Kaşkar ve Buğara gibi kültür
merkezlerinde, İslamiyet’ten önceki müzik kültürünün seviyesini
gösteren belgelere yer verilmiştir. Bu sayede Klasik Türk Müziği
Tarihini milattan önce ki asırlardan başlatmanın ve Yüksek Orta Asya
kültürünün oluşmasında Türklerin oynadığı rolü saptamanın ve yine bu
etnografik malzeme sayesinde İslamiyet’ten önce Türk saraylarındaki
müzik toplulukları, Türk askeri mızıkası ve bir çok eski Türk
sazları hakkında fikir sahibi olmanın mümkün olduğu ileri
sürülmüştür[29].
Ancak zamanımızda önemini sürdüren ananevi Klasik Türk Müziğinin,
10. Yüzyıl da Horasan-Türkistan Türkleri’nin İslamiyet’i
kabullerinden sonra, Batı Türkleri’nce geliştirildiği, Türklerin
geçtiği ve yerleştiği çevrelerde etkileşimde bulunduğu, ancak diğer
müziklerin üzerinde daha kapsamlı etkiler bıraktığı
anlaşılmaktadır[30].
Böylece bize ulaşan Klasik Türk Müziğine ait bilgiler XIII.
Yüzyıldan başlamaktadır.
13. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu’da, Mevlevi tarikatının
kurucusu Mevlana Celalettin Rumi (1207-1273) Türk kültür hayatına,
etkileri zamanımıza kadar ulaşan hamle kazandırmıştır. Mevleviliğin
müziğe önem vermesi ve Mevlana’nın oğlu Sultan Veled’in (1226-1312)
güçlü bir besteci olması, bu müziğin verimini, etkinliğini
arttırmıştır.
Bu yüzyılda Azeri Türkleri’nden müzikolog ve besteci Urmiyeli
Safiyüddin, Türk Müzikolojisinde ilk kaynak olarak kabul edilen
Şerefiye[31] isimli eserinde Klasik Türk Müziği sistemini ve
esaslarını ortaya koymuştur.
Sir C. Hubert Parrv, Safiyüddin’in fizik ve matematik kurallarıyla
açıkladığı Türk dizisini “düşünülmesi bile son derecede mükemmel ses
dizisi” olarak değerlendirmiştir[32].
Klasik Türk Müziğinde elimize ulaşan en eski eserler, Safiyüddin’in
Semel usulündeki Nevruz bestesi, Sultan Veled’in Acem Devri denilen
Devr-i Kebir usulündeki Acem Peşrevi ve Sengin-Semai usulündeki 3
hanelik Irak Saz Semaisidir[33].
Safiyüddîn'in Kitabü'l-Edvâr'ından Nevrûz Remel Beste[34]
Yukarıda örneği sunulan notalar, Ortaçağ Türk müzikologlarının
kullandıkları Ebced notasıdır. Ebced notasında her harf veya harf
gurubu, bir sese karşılık gelmektedir. Seslerin uzatılma kıymetleri
ise harflerin altına konulan rakamlarla gösterilir.
Klâsik Ebced adı verilen bu sistemde sesleri gösteren harfler
aşağıdaki gibidir[35].
Klasik ebcet notası dışında, diğer bestekarlarda farklı ebcet
notaları kullanmışlardır.
Oluşumun temellerinin atıldığı bu dönem, 14. yüzyıl sonlarına kadar
devam etmiştir.
2-Klasik Öncesi (Preklastik) Dönemi
14. yüzyılın sonlarından başlayarak 18. Yüzyıl başlarına kadar
uzanan bir süreçtir. Bu süreç içersinde Yıldırım Beyazıt’tan
(1389-1402)[36], II. Murad’a (1421-1451) kadar tahtta kalan
padişahlar, Osmanlı padişahlarının ilk bilgin ve sanatkarları
olarak, büyük bir kültürel ve entelektüel faaliyet göstermiş, sanat
çalışmalarını desteklemişlerdir.
Klasik Türk Müziği alanında kapital eser olan Hıdır ibn Abdullah’ın
Edvar’ı; Mercimek Ahmed’in Kaabus-name’si, Bedr-i Dilşad’ın Murad-name’si,
Abdülkaadir’in Kenzü’l-elhan isimli eserleri, II.Murad’ın emir ve
desteği ile yazılmıştır[37].
Bu dönemin en önemli olayı, Klasik Türk Müziği tarihine Büyük Hoca
olarak geçen Abdülkaadir Meragi’nin (1399-1435) var oluşudur. O,
yapıtlarında Klasik Türk Müziği’nin klasik kuramına ve o dönem İslam
Müziği’ne ilişkin çok değerli bilgiler verdiği gibi, Kenz’ul Elhan
(Ezgiler Hazinesi) adlı yapıtında yüzlerce Klasik Türk Müziği
yapıtını ebcet notasıyla yazmış ve gerçek bir müzik hazinesi
bırakmıştır. (Ancak bu eser şu anda kayıptır ve bulunduğunda önemli
bilgilere ulaşılmış olacaktır.) Bir çok eser bırakan Abdülkaadir, bu
eserlerinde çok değerli bilgiler vermiştir.
Ladikli Mehmet Çelebi’nin yazdığı Fethiye ve Zeynü’l Elhan adlı
eserleri, 15. yüzyılın önemli yapıtlarıdır.
Abdülkadir Merâgî'nin Makâsidü'l-Elhân'nından bir sayfa (kendi el
yazısı)[38]
16. yüzyılda bestecilik alanında gelişme gösteren Klasik Türk
Müziği, müzik bilim alanında herhangi bir varlık gösterememiştir. Bu
yüzyıldan elimize Beste-i Kadim denen düğah, hüseyni, pençgah
makamlarından üç mevlevi ayin-i şerifi, en eski eserlerdir ve
bestecileri bilinmemektedir[39].
17. yüzyıl klasik öncesi dönem içinde özellikle bestecilik çok büyük
bir gelişim göstermiştir.
Ali Ufkî'nin Mecmua-ı Sâz ü Söz'ünden bir sayfa. (Kendi el yazısı)
Polonya asıllı Ali Ufkî -veya Ufûkî -Bey (Albert Bobowski
1610-1675?), 1650 yılında yazdığı "Mecmua-i Sâz ü Söz" adlı eserinde
sağdan sola doğru yazılan özel bir Batı Müziği nota sistemiyle 150
kadar eser yazarak (türkü, varsağı ve yelteme) yayınlamıştır. Bu
eser, Batı notasının Türk Müziğinde kullanıldığı ilk örnek
olmuştur[40].
Prens Dimitri Kantemir yani Kantemiroğlu geliştirdiği nota sistemi
ile 300 dolayında peşrev ve saz semaisi’nin belgelenmesini sağlamış,
yazdığı İlmü’l Mûsikî ala Vechil Hurufat adlı eseriyle dönemine ait
makam ve usuller kakkında geniş bilgiler vermiştir[41]
Kantemiroğlu Edvâr'ından İbrahim Ağa'nın Irak Sazsemâîsi[42]
Klasik öncesi döneminin ünlü bestecileri arasında, Hatib Zakiri
Hasan Efendi, Hafız Post, Gülşeni Şeyhi Ali Şir ü Gani, Buhurizade
Mustafa Itri Efendi, Recep Çelebi, Eyyübi Mehmet Çelebi, Solakzade,
Köçek Mustafa Dede, Seyyit Mehmed Nuh Efendi sayılabilir.
3-Klasik Dönem
Bu dönem Itri’den(1640-1712), Hammamizade İsmail Dede Efendi’ye
(1778-1846) kadar olan zaman sürecini kapsar.
Itri’nin üstün bestecilik gücüyle atılım yapan Klasik Türk Müziği,
Lale Devri’nde çok parlak, şen, şuh saz ve söz eserleri kazanmıştır.
Itri Klasik Türk Müziği tarihi içersinde en ünlü kişisi olarak kabul
edilmiştir. Güçlü şairliği yanında aynı zamanda dönemin ünlü bir
hanendesidir. Nühüft makamındaki Tevşih ile Segah makamındaki
Mevlevi ayini ve Mevlevi Nat’ı Klasik Türk Müziğinin en olgun
eserlerindendir.
Yüzyılın başında, 2.Mustafa ve 3.Ahmet’in bazı ilahiler yazdığı ve
bunların bir kısmının bestelenerek tekkelerde okutulduğu
bilinmektedir.
Klasik dönemin en önemli olayı ise 3.Selim’in taht’a geçmesidir.
3.Selim (1789-1807) 18 yıllık saltanat sınırlarını aşan dönemi
içinde bir ekol yaratmıştır. Şeyh Abdülbaki Nasır Dede onun emri ile
ebcet notasını gününe uyarlamış ve yüzlerce eseri Tahririye adlı
yapıtında toplamış ve bu eserlerin yok olmalarını önlemiştir.
Ermeni asıllı bir müzikolog olan Hamparsum Limonciyan da (1768-1839)
Nâsır Abdülbâkî Dede ile aynı dönemde, yine Sultan 3.Selim'in isteği
üzerine bir nota yazım sistemi geliştirmiştir. Bestekârlar ve
icrâcılar tarafından çok ilgi gösterilen bu sistem, son zamanlara
kadar yoğunlukla kullanılmıştır. Günümüzde dahi bilinen ve
kullanılan bu sistem, Ortaçağ Avrupa’sında kilise ve manastırlarda
müzik yapılırken, ezginin iniş-çıkışlarını göstermek amacıyla
güftelerin üzerlerine konulan işaretlere (neum) benzeyen 7 işaret
üzerine kurulmuştur.
Hamparsum Nota Alfabesi[43]
Hamparsum Nota alfabesi ile yazılmış bir örnek eser[44].
3.Selim’in Nizam-ı Cedid (Yeni Düzen) adını verdiği Osmanlı
İmparatorluğunu her alanda yenileştirme hareketi Klasik Türk
Müziğini de etkilemiştir. Kendisine ait 14 makam[45] icat etmiştir.
Bu dönemin bir başka önemli olayı ise 2.Mahmut’un Vak’a-ı Hayriye
denilen ıslahat hareketlerinin Türk Müziğine olan yansımalarıdır.
Batı ile tanışan besteciler (Şakir Ağa, Dede Efendi, Emin Ağa gibi)
batı müziği etkisinde eserler vermişlerdir. (Dede Efendi’nin
Gülnihal adlı eseri ilk örnek olarak gösterilir.)
Bazı müzikologlar Türk Halk Müziği ile Klasik Türk Müziğinin,
3.Selim ekolü ile birbirinden ayrıldığını iddia etselerde; Halk
Müziğinin yapısı, dili, sazları, işlediği konuları, yayılış biçimi,
anonim olması gibi özelliklerinden dolayı Klasik Türk Müziği
içersine sokulamayacağı kanısını taşımaktayım.
4-Neoklasik Dönem
Hem klasik hemde neoklasik dönemde gösterilebilen Dede Efendi
(1778-1846) ile başlayan bu dönem, Hacı Arif Bey’e (1831-1884) kadar
olan süreci kapsar. Ünlü besteciler, klasik kurallardan yavaş yavaş
ayrılarak büyük formlarda eser verme yerine, küçük formlarda ve
özellikle şarkı formunda eserler vermeyi tercih etmişlerdir[46].
Hammamizade İsmail Dede Ayin-i Şerif’den, Kar’dan, Köçekçeye kadar
geniş bir yelpazede eserler vermiş, 500’den fazla bestesinden 276’sı
zamanımıza ulaşmıştır. Dede Efendi, Itri’den sonra Klasik dönemlerin
en büyük bestecisi sayılır.
19.yüzyılın ikinci yarısında, özellikle dinsel müziğin en olgun
yapıtlarını oluşturan Na’t ve Durak’ların, Salat’ların, Savt’ların,
Gülşeni Savtları’nın yavaş yavaş kaybolduğunu görüyoruz[47].
Neoklasik dönemin diğer bestecileri; müziği 3.Selim’den öğrenen ve
zamanımıza 23 şarkısı, bir marş’ı, bir divan’ı ve bir tavşanca’sı
ulaşan 2.Mahmut (1785-1839), Tanburi Hacı Numan Ağa (1750?-1834),
Dede Efendi’nin seçkin öğrencisi Dellalzade İsmail Efendi
(1797-1869), yine Dede Efendi’nin öğrencisi Zekai Dede Efendi
(1825-1897), Tanburi Ali Efendi (1836-1902) ve Neoklasik dönemi
bitirip, Romantik dönemi başlatan büyük şarkı bestecisi Hacı Arif
Bey’dir[48].
5-Romantik Dönem
Hacı Arif Bey’den, Hüseyin Saadettin Arel’e (1880-1955) kadar
yaklaşık yarım yüzyılı kapsayan Romantik dönem, bir süre için klasik
müziğin yasaklandığı dönem olma özelliğine sahiptir.
Gelişen uygarlığın, insanın sanata ayıracak zamanı kısıtlaması ve
beğenilerin değişimi sonucunda, bestecilerin büyük formları bırakıp,
3.Selim zamanından beri işlenen, geliştirilen şarkı formunu ve küçük
formları kullanmalarını getirmiştir. Besteciler halka daha yakın
eserler vermeye, eserlerinde, duygusal içtenliğe ve yüceliğe, milli
ve geleneksel özellikler taşıyan eserler vermeye başlamışlardır.
Kişisel çabaların önde olduğu dönem özelliği taşımaktadır. Çünkü
resmi öğretimden kaldırılmış olması, okullarda tamamen batı tarzı
eğitime yönelmiş olunması, bu sonucu doğurmuş sayılabilir.
Rauf Yekta (1871-1935), Hüseyin Sadettin Arel (1880-1955) ve Dr.
Suphi Ezgi (1869-1962) kişisel çalışmaları ile Türk müzikolojisi
üzerindeki çalışmalarını sürdürmüşlerdir. Rauf Yekta’nın Türk Müziği
konusundaki yazdığı bilgiler, ilk kez batı ansiklopedilerinde yer
almıştır[49]. Arel ve Ezgi’nin bir ekol olduğunu savunan bir görüş
olduğu gibi bu ekolü sakıncalı bulan müzik bilimcileri de vardır.
(örneğin Yalçın Tura gibi)
Hacı Arif Bey, Şevki Bey, Nikoğos Ağa, Tanburi Ali Efendi, Hacı Faik
Bey, Tanburi Cemil Bey, Saadettin Kaynak, Münir Nurettin Selçuk,
Yaseri Asım Ersoy, Selahattin Pınar, önde gelen besteciler arasında
sayılabilir.
Bu dönemin başka bir özelliği de, Tanburi Cemil Bey’in saz icrasında
bir okul yaratmış olmasıdır. Onun etkisi yaşadığı dönem kadar, daha
sonraki dönemlerde de görülmüştür[50].
6-Reformist Dönem
Hüseyin Saadettin Arel den günümüze kadar olan dönemi kapsayan, bir
çok neden den dolayı geri planda kalmış olan Klasik Türk Müziği’nin,
gerek resmi ve gerekse resmi olmayan kurumsallaşmanın yaşandığı
dönem olarak kabul edilebilir.
İlk olarak İstanbul Belediye Konservatuarı’nda ve daha sonra İleri
Türk Mûsikîsi Konservatuarı’nda dersler veren Arel, bir çok öğrenci
yetiştirmiştir. Öğrencisi Ercüment Berker, İstanbul Üniversitesi
Korosunda hocasının yöntem ve sistemlerini uygulamıştır. 1976 da
gene Arel’in doğrudan ve dolaylı öğrencileri olan Aleaddin Yavaşça,
Cüneyt Orhon, Cahit Atasoy, Necdet Varol, Halil Aksoy, Nevzat Sümer
vb. ile İstanbul Türk Mûsikîsi Konservatuarı’nın kuruluşunu
gerçekleştirmişlerdir. (Bu kurum 1984 te İTÜ Türk Mûsikîsi
Konservatuarı olmuştur.) Bundan sonra diğer illerimizde de
konservatuarlar kurulmuştur. Ayrıca, Kültür Bakanlığı bir çok ilde
korolar kurmuştur.
Resmi olarak Nevzat Atlığ’ın kurduğu Devlet Klasik Türk Mûsikîsi
Korosu 1976’da etkinliğe başlamıştır[51].
Bütün bu çabalar Klasik Türk Müziğinin yaygınlaşmasını da
beraberinde getirmiştir. Bir dönem radyolardan da yasaklanan bu tür,
artık günlük yaşamımızın içersine girmiş durumdadır. Bir gün
dönemimiz de tarih olduğunda, o günün müzikologları, üzerinde çok
tartışılan bir dönem olarak bu günü göstereceklerdir sanırım. Çünkü
ses sistemi, tarihi, çok seslendirilip seslendirilemeyeceği bu günün
müzikologlarınca üzerinde görüş birliği sağlanamamış konular
arasındadır.
Sonuç olarak ister Türk Halk Müziği olsun, ister Klasik Türk Müziği
olsun, tarih içersinden bu günlere kadar gelmiş, bugün
geliştirilerek yarınlarımıza aktarmamız gereken, öz ve öz Türk
Kültürü’nün birer ürünüdür.
İnanıyorum ki kendi kültürlerine sahip çıkmayan milletler, bunun
cezasını, yok olmayla karşı karşıya kaldıklarında
ödeyeceklerdir[52].
[1] SELANİK, Cavidan, Müzik Sanatının Tarihsel Serüveni, Doruk
Yayıncılık, Ankara, 1996, s.2.
[2] ÖZTUNA, Yılmaz, Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi II, Milli Eğt. Bak.
Yay., İstanbul, 1976, s. 346.
[3] GÜMÜŞTEKİN, Ahmet, Lise Müzik Eğitimi Ders Notları 2, Bergama,
1987, s.2.
[4] AKKAŞ, Salih, Türk Müziği Tarihi ve Dönemleri (Ders notu), Gazi
Ün. Mes. Eğt. Fak., Ankara, 1987, s.10.
[5] TÜFEKÇİ, Nida, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi,
İstanbul, 1986, s.1482.
[6] AKKAŞ, Salih, s.9.
[7] GÜMÜŞTEKİN, Ahmet, s.1.
[8] ERGÜN, Nurullah, Edebiyat Bilgileri, Karınca Matbaacılık, İzmir,
1973, s.128.
[9]ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş 9, Kültür ve Turizm
Bakanlığı Yay: 734, Ankara, 1987, s.9.
[10] ERGİN, Muharrem, Dede Korkut Kitabı, Türk Dil Kurumu
Yay.,Ankara, 1994, s.236.
[11] KAŞGARİ, Mahmut, Divanü Lugat-it-Türk, cilt2,Ankara, 1943,
s.255.
[12] ÖGEL, s.444.
[13] TANİLLİ, Server, Uygarlık Tarihi Ders Notları, Şişli İktisadi
ve Ticari İlimler Yüksek Okulu, 2.baskı, İstanbul, 1974, s.409.
[14] ÖĞEL, s.432.
[15] ÖĞEL, s.438.
[16] SAY, Ahmet, Türkiye’nin Müzik Atlası, Borusan Kültür ve Sanat
Yay., İstanbul, 1998, s.20-21.
[17] ÖZBEK, Mehmet, Folklor ve Türkülerimiz, Ötüken Yayınları,
İstanbul, 1981,s.308.
[18] ÖZBEK, s.309.
[19] “Müzik Ansiklopedisi”, Ankara, 1985, s.578.
[20] “Gelişim Hachette” Sabah Yayıncılık, İstanbul, 1993, s.2884.
[21] GÖKALP, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Milli Eğt. Bakanlığı Yay.,
Ankara, 1990, s.147.
[22] ÖZERDİM, Sami, Atatürkçünün El Kitabı, Türk Dil Kurumu Yay,
s.160.
[23] Daha geniş bilgi için bkz. Kemal İlerici, Türk Müziği ve
Armonisi.
[24] www.Turkuler.com/ozan/asikveysel.asp
[25] ÖZBEK, s.476.
[26] AREL, Hüseyin Saadettin, “Mûsikî Mecmuası” 1 Temmuz 1948,
İstanbul, s.7.
[27] http://www2.hrz.tu-darmstadt.de/hg/tak/tak-arsiv/tak-arsiv95/tkm.html#mark7.
[28] http://bornova.ege.edu.tr/~sosbilen/ylturk%20sanat%20muzigi.html.
[29] BERKER, Ercüment, “Geçmişten Geleceğe Türk Mûsikîsi”, Türk
Gençliğinin Müzik Eğitimi, Türk Kadınları Kültür Dergisi, Ankara,
1985, s.15.
[30] BERKER, s.16.
[31] BERKER, s.18.
[32] ÖZTUNA, Yılmaz, Türk Mûsikî Tarihi, Türk Müziği Devlet Kon.,
İstanbul, 1977, s.5.
[33] AKKAŞ, s.2.
[34] ÇEVİKOĞLU, Timuçin, www.turkMûsikîsi.com/nota/tarihce/tarihce.htm
[35] ÇEVİKOĞLU, aynı web sayfası.
[36] Bu tarihler padişahların tahtta kaldıkları süreleri
göstermektedir.
[37] AKKAŞ, s.3.
[38] ÇEVİKOĞLU, aynı web sayfası.
[39] Gelişim Hachette, s.2876.
[40] ÇEVİKOĞLU, aynı web sayfası.
[41] SAY, s.26.
[42] ÇEVİKOĞLU, aynı web sayfası.
[43] ÇEVİKOĞLU, aynı web sayfası.
[44] ÇEVİKOĞLU, aynı web sayfası
[45] Bu makamlar; Acembuselik, Arazbarbuselik, Hüseynizemzeme,
Gerdaniyekürdi,, Hicazeyn, Nevakürdi, Nevabuselik, Rast-ı Cedid,
İsfahanek-i Cedid, Şevk-i Dil, Pesendide, Süz-i Dilara, Evcera ve
Şevk-efza. Gelişim, s.2878.
[46] GÜMÜŞTEKİN, s.3.
[47] SAY, s.26.
[48] AKKAŞ,s.6.
[49] YEKTA, Rauf, La Musique Turque: Encyclopedie della Musique, A.Lavignac,
s.2845-3064. (Bu yazılar Prof. Dr. Bayram KODAMAN tarafından tercüme
edilmiştir.)
[50] Gelişim, s.2879.
[51] Gelişim, s.2880.
[52] GÜMÜŞTEKİN, Ahmet, Kültürel İşlev ve Müzik, Gaziosmanpaşa Ün.
İİBF. İşletme Kulübü Dergisi, Tokat, Ocak 2000, s.12.
|
