Süleyman ŞENEL 1

 

    "Folklor Uzmanı", "Müzikolog", "Saha Araştırmacısı", "Sanatçı", "Eğitimci", "Yönetici" ve "Sanat Uygulayıcısı" Sâdi Yâver Ataman, 23 Nisan 1906'da babasının görevli bulunduğu Yanya'da doğdu. Babası, Kafkasyalı mücâhit Şeyh Şâmil'in baba soyundan Dr.Ali Yâver Ataman; annesi, Safranbolu "Cılız" soyundan Habîbe Yektâ Ataman'dır.


Sâdi Yâver Ataman, İptidâî Mekteb, Rüştiye ve İdâdî' yi Safranbolu'da [1922], Lise eğitimini İstanbul'da tamamladı [İstiklâl Lisesi/1926]. Lise eğitiminin ardından, İstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği kısmına kaydolduysa da; bu eğitimini yarım bıraktı. Müziğe olan tutkusu nedeniyle, eski adı Dâru'l-Elhân olan İstanbul Konservatuarı'na girdi ve buradan 1930 yılında mezun oldu. Konservatuar eğitimi sırasında Rauf Yektâ Bey, Zekâizâde Hâfız Ahmet [Irsoy] Bey, Kaşıyarık Hüsâmettin Bey, Musa Süreyya Bey, Muallim İsmail Hakkı Bey, Mehmet Zâti [Arca] Bey, Veli Kanık ve Hoca Ziya [Üsküdarlı] gibi müzik adamlarından yararlandı. Konservatuar eğitimini sürdürürken, ayrıca; Mehmet Fuat Köprülü'nün Türkiyat Enstitüsü'ndeki derslerine devam etti [1928-1930].

Konservatuar eğitimini tamamladıktan sonra, Musiki Muallim Mektebi Ehliyet Sınavı'nı da başarı belgesi alarak kazanan Sâdi Yâver Ataman[1930], 1931 yılından itibaren müzik öğretmeni olarak devlet hizmetine girdi. Önce, Üsküdar Ortaokulu'nda [1931], ardından Karadeniz Ereğlisi'nde (Alaplı'da) müzik öğretmeni olarak görev yaptı [1931-1935]. 

1933 yılında, kısa hizmetli olarak topçu sınıfında askere alınan Sâdi Yâver Ataman, 1934 yılında, Teğmen rütbesiyle terhis oldu. Askerlik sonrasında, tekrar öğretmenlik görevine döndü. 1938 yılında, öğretmenlik görevinden kendi isteği ile ayrıldı. 

1938-1940 yılları arasında, Ankara Radyosu Halk Müziği yayınları yöneticiliğine getirildi. Hazırlayarak sunduğu programlarla, halk müziğimizi folklorik değerleriyle ve açıklamalı olarak ilk kez, halka tanıtmaya başladı. Ayrıca, bir süre Ankara Polis Koleji'nde öğretmenlik yaptı [1939].

Sâdi Yâver Ataman, 1940 yılında bağımsız olarak, Karabük Belediye Başkanlığı'na seçildi. Aynı zamanda Karabük Halkevi Başkanlığı yaptı. Belediye Başkanlığı görevini sürdürürken ikinci kez, "Teğmen" rütbesi ile askere alındı[1940] ve "Üsteğmen" rütbesi ile terhis edilerek tekrar "Belediye Başkanlığı" görevine döndü [1942]. Karabük'te bulunduğu yıllarda, Karabük adı ile bir de folklor dergisi çıkardı.

1946 yılında üçüncü kez askere alındı ve 1947 yılında terhis edildi. Askerlik dönüşü, İstanbul Beyazıt Bucak Müdürlüğü görevine tayin oldu[1948]. 1950 yılında, İstanbul Radyosu'nda; Memleket Havaları Ses ve Saz Birliği'ni kurarak, uzun yıllar bu topluluğun yöneticiliğini ve şefliğini yaptı. 1952 yılında, Bucak Müdürlüğü'nden kendi isteği ile ayrıldı. Aynı yıl içinde, İstanbul Belediye Konservatuarı bünyesinde, kurulmasına önayak olduğu Folklor İnceleme ve Derleme Kurulu'na [1952] atandı ve bu kurula bağlı olarak kurduğu Folklor Tatbîkat Topluluğu'nun şefliğine getirildi [1953]. Bir süre de, "Aksaray Lisesi Müzik öğretmenliği" görevinde bulundu.

1953 yılında, Radyo Islah Komisyonu üyeliği ve Raportörlüğü'ne de seçilen Sâdi Yâver Ataman, 1955'de Radyo Halk Müziği Müşâvirliği'ne getirildi. 1960 yılında bu görevinden ayrılarak bir süre serbest çalıştı. 1963'de, İstanbul Belediye Konservatuarı Folklor İnceleme ve Derleme Kurulu üyeliği'ne tekrar atandı ve 21 Aralık 1971 tarihinde bu görevinden emekli oldu. 1972 yılından itibaren dört yıl süreyle, Yapı ve Kredi Bankası Genel Müdürlüğü Kültür ve Sanat İşleri Müşâvirliği'nde bulundu.

Bazı milli kuruluşların sanat ve kültür hizmetleri yanında, Karadeniz Ereğlisi İdman Yurdu Musiki Şubesi, Türk Halk Oyunlarını Yaşatma ve Yayma Tesisi [Vakfı], Fâtih Halkevi Müzik Kolu, Türk Folklor Derneği, Halk Oyunları Derneği [HOYDER], Türk Sanat ve Halk Musikilerini Yaşatma ve Yayma Kurumu, Türk Folklor Kurumu gibi kurum ve derneklerde kurucu üyelik, fahri başkanlık ya da yönetim kurulu üyeliği gibi görevler üstlendi.

Sâdi Yâver Ataman, 1929 yılından itibaren ülkemizin hemen her yöresinde yaptığı saha araştırmalarıyla, çok sayıda folklorik ve etnografik materyal topladı. Özellikle, Yapı Kredi Bankası Genel Müdürlüğü Kültür ve Sanat İşleri Müşâviri olarak, Anadolu'nun pek çok yöresinde çalışma imkanı buldu. Saha araştırmalarıyla, kültür hayatımıza binlerce türkü ve ezgi kazandırdı. Bir kısım derlemelerini radyo dalgaları, plaklar ve ilmi yayınlar yoluyla ilim ve san'at camiasına yaymaya çalıştı. Kültür ve san'at camiasında, öncelikle; halk müziği ve oyunlarımızı, folklorik yönüyle tanıtmanın önemini iyi kavramış bir san'at adamı olarak tanındı. 

Yüce Atatürk'ün huzurunda iki kez saz çalarak, türkü okuma şerefine nâil olan; Radyo Kurumu'nun yayın hayatına başladığı ilk yıllarda -İstanbul'da, Sirkeci'deki Büyük Postahane'nin üst katında- "Mehmet Sâdi" adıyla ve Tanburacı Osman Pehlivan ile birlikte canlı yayınlara katılan [1927]; Ankara Radyosu'nda, açıklamalı programlarla halk müziğimizi geniş kitlelere ilk kez yaymaya çalışan; Radyo programları ile Sivas'lı Aşık Veysel [Şatıroğlu], İnebolu'lu Sarı Recep [Güray] ve Bayram Aracı gibi halk müziğimize kaynak olmuş değerleri toplumumuza kazandıran ve kurduğu "Memleket Havaları Saz ve Ses Birliği" ile halk müziğimizi ilk kez konser salonlarına taşıyan Sâdi Yâver Ataman, san'atçı vasfını, eğitimcilik ve yöneticilik vasıflarıyla birleştirerek sanat uygulayıcılarına daima örnek oldu. 

Halk Oyunlarımızın gün ışığına çıkarılması ve aslına sadık kalınarak yaşatılması konusunda da, Sâdi Yâver Ataman önemli hizmetlerde bulundu. Yapı Kredi Bankası tarafından finanse edilen ve Türk Halk Oyunlarını Yaşatma ve Yayma Tesisleri [Vakfı]'nin katkıları ile gerçekleştirilen Türk Halk Oyunları Bayramı'nın düzenlenmesinde görevler üstlendi. Yörelere sıkışmış ve unutulmak üzere olan Halk Oyunlarımızın canlandırılması ve otantik kimlikleri ile sahnelenmesi için gayret gösterdi. Yurt sathında yaptığı saha araştırmalarıyla, pek çok halk oyunu derledi. Yörelerinde, mahalli oyun ekiplerinin kurulmasına önayak oldu. Hemen her yörenin, usta oyunculardan meydana gelen oyun ekiplerini İstanbul'a davet ederek geniş kitlelere ulaşmasını sağlayan isimlerden biri oldu. 

Sâdi Yâver Ataman, sanatçı kişiliği yanında, bir bilim adamı olarak da Türk kültür hayatına hizmet etti. Bilimsel çalışmalarında, çoğunlukla müzikolojik ve folklorik konuları ele aldı.

İlk yazılarını, Karadeniz Ereğli dergisi ve Bartın gazetesinde yayımlamaya başladı [1931]. Bozkurt, Çağımız, Doğu Büyük Ülkü Gazetesi, Dokuz Eylül Dergisi, Folklor, Folklor (Halk Bilimi), Folklora Doğru, Folklor Postası, Genç Öğretmen, Halk Bilgisi Haberleri, Halk Eğitimi, Hamsi, Işık Yolu, İstanbul Belediye, Karabük, Karaelmas, Kemal Yolu, Kıyı, Maya, Musiki, Musiki Ansiklopedisi, Musiki Mecmuası, Müzik ve Sanat, Müzik ve Sanat Hareketleri, Orkestra, Orkun, Özleyiş, Pirelli, Sanat-Bilim ve Kültürde Orkun, Sır, Sigorta Dünyası, Sivas Folkloru, Şua, Tarla, Türk Folkloru, Türk Basın Birliği, Türk Folklor Araştırmaları, Türk Musikisi Dergisi, Ülkü, Ülkücü Öğretmen, Varlık, Yelken, Yeni Fırat, Yeni Musiki Mecmuası, Yeni Öğretmen gibi dergilerde, ayrıca; Adâlet, Bizim Anadolu, Son Havâdis ve Tan gibi gazetelerde, 1000 civarında makale ve tefrikaya imza attı. Bazı yazılarında Emre Kayaoğlu takma adını kullandı. Görsel Türkiye Ansiklopedisi ve Renkli Büyük Türkiye Ansiklopedisi gibi ansiklopedilerin, Folklor ve Halk Müziği maddelerini yazdı. Unesco ve .çeşitli kültür-san'at kongrelerine davet edildi; Milli ve Milletlerarası Folklor ve Türkoloji Kongreleri ile, Sempozyum, Panel ve Seminerlere bildirilerle katıldı. Kırk civarında kitap yazdı ise de, bunlardan yirmiye yakınını yayımladı. 


Yayımlanmış Kitapları 

1.Aşık Nâilî, Zonguldak, 1937, Karaelmas Basımevi, 24 s.,
2.Safranbolu Düğünleri/Oyunlar-Türküler, Bartın, 1936, Memleket Basımevi, 94 s.,
3.Anadolu Halk Sazları, Yerli Musikiciler ve Halk Musiki (Müzik) Karakterleri, İstanbul, 1938, Burhaneddin Matbaası, 72 s.
4.Bu Toprağın Sesi/Toprak Kokan-Memleket Havaları, İstanbul, 1951, Şaka Matbaası, 160 s., 
5.Memleket Havaları/I: Esnaf Türküleri, İstanbul, 1954, V.Meti matbaası, 32 s.
6.Okullar İçin Halk Müziği ve Müsâmere Türküleri, İstanbul, 1965, Anten Yayınevi, 112 s.
7.Okullar İçin Yeni Şarkılar ve Kahramanlık Türküleri, İstanbul, 1966, Tan Gazetesi ve Matbaası, 48 s.,
8.Başını Vermeyen Şehit Gencosman, İstanbul, 1972, Şua Mecmuası Kültür Yayınları: 1, 80 s.
9.İki Resimli Roman Birarada: Genç Osman [Yazan: Sadi Yâver Ataman - Çizen: Hamit Yüksek] ve Han Buyruğu [Yazan: Mehmet Taşdiken - Çizen: Hasan Karal], İstanbul, 197(?)/(tarih yok), Otağ Yayınları Resimli Romanlar Serisi, 108 s.
10.100 Türk Halk Oyunu, İstanbul, 1975, Yapı Kredi Bankası Yayınları, Tifdruk Matbaacılık A.Ş., 160 s.
11.Dümbüllü İsmail Efendi, İstanbul, 1975(?)/(tarih yok), Türkiye İş Bankası Yayınları, 256+96 s.
12.Türk Halk Oyunları: 1/BARLAR, İstanbul, 1977, Sarıaltun Yayınları, 111 s.
13.Mehmet Sâdi Bey, Ankara, 1987, Nüve Matbaası, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları:842, Kültür Eserleri Dizisi:100, 223 s.
14.Atatürk ve Türk Musikisi, Ankara, 1991, Kültür Bakanlığı/1291, Atatürk Dizisi/31, Atak Ofset, 144 s.
15.Eski Türk Düğünleri, Ankara, 1992, Kültür Bakanlığı/1425, Kültür Eserleri/186, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 151 s.
16.Türk Halk Musikisi ve Bağlama Metodu, İstanbul, 1992 (?/tarih yok), Akın Erkul-Ataman Elektroteknik Yayınevi, 42 s.
17.Türk İstanbul, İstanbul, 1997, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 512.s


Yayımlanmamış Kitapları 

1.<<Aşk Bülbülü Emrah>>
2.<<Aşk Bülbülü Karacaoğlan>> 
3.<<Başını Vermeyen Şehit Genç Osman [Sinematoğrafik Süje]>>
4.<<Çocuklar İçin [Okullar İçin] Eğlenceli Müzik, Oyun ve Deyişler>>
5.<<En Yaygın Halk Oyunlarımız: Halaylar>>
6.<<Folklor Araştırmaları Açısından "Ahilik" ve Esnaf Kuruluşları>>
7.<<İlkokullar İçin Müzik Eğitimi/[I-II-III-IV-V. sınıflar için]>>
8.<<Karşılaştırmalı Türk Halk Musikisi [Yapı, Metrik Sistem, Tonal Özellikleri, Türk San'at Musikisi ve Batı Müziklerine Göre Ayrıntılı Bilgiler ve Oyunlarımız]>>
9.<<Kerem ile Aslı [Sinematoğrafik Süje]>>
10.<<Konuşan Anadolu/I>>
11.<<Konuşan Anadolu/II>>
12.<<Uzun Mehmet>>
13.<<Uzun Mehmet [Sinematoğrafik Süje]>>
14.<<Yaşayan Orman>>
15.<<Yaşayan Orman/[Ormanları Koruma Konusunu Ele Alan Orijinal Hikaye]>>


Plakları 

Sâdi Yâver Ataman, doldurduğu plaklarla da adından söz ettirerek, müzik camiasına çok sayıda eser kazandırdı. Bazı yazılarında olduğu gibi, bazı plaklarında da Emre Kayaoğlu takma adını kullandı. 

Plaklara okuduğu parçalardan bazıları şunlardır:

Eser Adı	Firma Adı
1.Aç kapıyı ben geldim	Sahibinin Sesi
2.Alçak ceviz dalları	Odeon
3.Amani oyun havası	Columbia
4.Avşar iskân bozlağı	Hürses
5.Benlimi aldım saçaktan	Parlfon
6.Ben yârime kal’altıında kavuştum [Bn.Nedime ve Münevver ile birlikte]	Columbia
7.Çadır kurdum Eğr’ova’nın düzüne	Sahibinin Sesi
8.Çırdak oyun havası	Odeon
9.Çuha da yelek ekl’olur [Bn.Nedime ve Münevver ile birlikte]	Columbia
10.Dağ olur meşelerde [Bn.Sulhiye (Kuşkaya) ile birlikte]	Columbia
11.Dama bulgur sererler/Bartın Varyantı [Bn.Nevin ile birlikte]	Odeon
12.Ey milli dost milli dost	Columbia
13.Gülîzar taksîm (Tanburla)	Parlfon
14.Hac’Osman’ın gelinleri çift oynar(	Parlfon
15.İki de durnam gelir	Odeon
16.Kâbenin dalları bölük bölüktür [Bn.Nedime ve Münevver ile birlikte]	Columbia
17.Karaoğlan Karaoğlan [Bn.Sulhiye (Kuşkaya) ile birlikte]	Columbia
18.Kastamonu Zeybeği	Odeon
19.Kayadan iner akrep	Odeon
20.Köroğlu	Columbia
21.Mâhur Peşrev (Tanburla)	Parlfon
22.Mâhur Saz Semâisi (Tanburla)	Parlfon
23.Mavili mavili elâ kız [Bn.Nedime ve Münevver ile birlikte]	Columbia
24.Nihâvend Taksîm (Tanburla)	Parlfon
25.Okkalı Hacerim.	Odeon
26.Salına salına suya gidersin/Safranbolu Varyantı [Bn.Nevin ile birlikte]	Odeon
27.Sarı kızın ayağında yemeni [Bn.Nedime ve Münevver ile birlikte]	Columbia
28.Selâm söylen Beybabam’a (Mahmud’um)	Columbia
29.Seymen karşılama havası	Hürses
30.Yarım Çırdak	Odeon
31.Yaş kiremitten su damlar	Odeon
32.Züriye’min güğümleri kalaylı [Bn.Nedime ve Münevver ile birlikte]	Columbia

Ünvân , Ödül, Takdir ve Teşekkür Belgeleri

Sâdi Yâver Ataman, kültür ve san'at hayatında yüze yakın ödül, ünvân, takdir ve teşekkür belgesine layık görüldü. Bunlardan bazıları aşağıdadır:

-İstanbul Valiliği'nden; "Takdirnâme" [1950]
-İstanbul Türk Ocağı'ndan; "Teşekkür Mektubu" [1959]
-İstanbul Belediye Basın-Yayın ve Turizm Müdürlüğü'nden; "Takdir ve Teşekkür Belgesi" [1965]
-Halk Oyunlarını Yaşatma ve Yayma Tesisi[Vakfı] tarafından; "Gümüş Madalya" ve "Nakdî ödül"
-Paris Müzikoloji Enstitüsü tarafından; "Fahrî üyelik" 
-İstanbul Teknik Üniversitesi'nden; "Teşekkür ve Takdir Belgesi" [1973]
-"Brozılian Akademi İdare Konseyi'nden; "Pro Mundi Beneficio madalyası ve diploma" [1975]
-Müziksan Vakfı tarafından; "Türk Folkloruna Üstün Hizmet Armağanı"
-Folklor Araştırmaları Kurumu'ndan; "İhsan Hınçer Türk Folkloruna Hizmet Ödülü" [1984] 
-T.C.Kültür Bakanlığı tarafından "Devlet Sanatçısı Ünvânı" [1991] v.d...

Biri erkek, üçü kız olmak üzere dört çocuk babası olan Sâdi Yâver Ataman; 10 Aralık 1994 Cumartesi günü İstanbul'da, 88 yaşında öldü. Cenazesi, 11 Aralık 1994 Pazar günü, çok sevdiği memleketi Safranbolu'da toprağa verildi.




1. İTÜ Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Sanatçı Öğretim Görevlisi 

NOT: Bu biyografi, yazarının izni ile, "Sadi Yaver Ataman [Yazarı: Süleyman Şenel, İstanbul, 1995]" isimli kitaptan, alınmıştır..