Armağan Coşkun ELÇİ

17 Ağustos 1937'de, Hasan Ferit Alnar, Necil Kazım Akses, Ulvi Cemal Erkin, Halil Bedii Yönetken ve teknisyen Arif Etikan'dan oluşan grup, Ankara'dan Sivas'a derleme yapmak için gelirler. Ahmet Kutsi Tecer, Halil Bedii Yönetken'e, Sarısözen'in bu heyete katılmasını tavsiye eder ve Sarısözen'in ilk derleme gezisi gerçekleşir. 1938 yılında Sarısözen, Ankara Devlet Konservatuarı folklor arşiv şefliğine tayin edilir.

Dördüncü derleme gezisinden itibaren, gezi başkanı Muzaffer Sarısözen olur. Halkla kolayca yakınlık kurmasını bilen ve ezgiyi hemen notaya alabilen Muzaffer Sarısözen, derleme ürünlerinin daha gerçekçi ve hızlı elde edilmesini sağlar.

Şimdi, bu derleme gezilerini kronolojik olarak özetleyelim.

Birinci derleme gezisi
Ferit Alnar, Necil Kazım Akses, Ulvi Cemal Erkin, Halil Bedii Yönetken, Muzaffer Sarısözen ve teknisyen Arif Etikan'dan oluşan grup, 1937 yılının ağustos ve eylül ayları içinde 1,5 ay süresince, Sivas, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Gümüşhane, Trabzon ve Rize illerinde derleme yapmıştır. 588 ezgi derlemişlerdir. Derlenen ezgilere şunları örnek verebiliriz: Rize ve Trabzon'un Kolbastı, Metelik oyun havaları, Sallama, Hemşin, Sıkayak, Seyrek, Kız horon havaları; Elazığ'ın maya, hoyrat gibi mahalli havaları; Sivas'ın Düz, Abdurrahman, Gızıh, Garhın, Üç ayak gibi halayları; Karacaoğlan'dan, Ruhsati'den, parçalar; Erzurum, Erzincan ve Gümüşhane'nin bar havaları, Sümmani ağzı, Emrah'ın koşmaları...

İkinci derleme gezisi
Bu derleme gezisini iki ayrı grup yapmıştır. Ferit Alnar, Cevat Memduh Altar, Halil Bedii Yönetken ve Tahsin Banguoğlu'ndan oluşan birinci grup, Kütahya, Afyon, Denizli, Aydın, İzmir, Manisa, Balıkesir il1erini tarayarak, 603 ezgi derlemiştir. Bu gezi, 1938 yılında bir buçuk ay devam etmiştir. Ulvi Cemal Erkin, Muzaffer Sarısözen, Nurullah Taşkıran ve teknisyen Arif Etikan'dan oluşan ikinci grup, Malatya, Diyarbakır, Urfa, Gaziantep, Kahramanmaraş ve Adana illerini tarayarak, 735 ezgi derlemiştir.

Üçüncü derleme gezisi:
Nurullah Taşkıran'ın başkanlığında Muzaffer Sarısözen, Mahmut Ragıp Gazimihal ve teknisyen Rıza Yetişen'den oluşan grup, 1939'da ağustos ayında sadece Çorum ilini taramıştır. On beş gün süren gezide, 241 ezgi derlenmiştir.   Derlenen ezgiler içinde, Pir Sultan Abdal'dan türküler, ağıtlar, güzellemelerle ayrıca ve halay havaları önemli bir yer tutmaktadır.

Dördüncü derleme gezisi:
Muzaffer Sarısözen'in başkanlığında Mahmut Ragıp Gazimihal, Mithat Fenmen,e teknisyen Rıza Yetişen'den oluşan grup, 1940 yılının ağustos ayında, sadece Konya ilinde derleme yapmıştır. Yirmi gün süren çalışmada, 512 ezgi derlenmiştir. Derlenen ezgiler arasında kadın oyun havaları, kavalla çalman dağ ve köy havalan, Rumeli havalan, kaşık havalan, divanlar ve koşmalar örnek sayılabilir.

Beşinci derleme gezisi:
Halil Bedii Yönetken, Muzaffer Sarısözen ve Rıza Yetişen'den oluşan grup, 1941 'de Kayseri, Niğde, Maraş ve Seyhan civarındaki Türkmen aşiretleri arasında derleme çalışmalarını yapmıştır. 412 halk ezgisi derlenmiştir. Der1enen ezgiler arasında halaylar, oyun havaları, Avşar ağıtları, bozlaklar ve Karacaoğlan'a ait türküler örnek verilebilir.

Altıncı derleme gezisi:
1942 yılının temmuz, ağustos ayları içinde bir buçuk ay süren derleme gezisi, Muzaffer Sarısözen, Halil Bedii Yönetken ve teknisyen Rıza Yetişen'den oluşan grup tarafından Isparta, Burdur, Antalya ve Muğla'da yapılmıştır. 426 ezgi derlenmiştir. Sipsi, kaval, davul, zuma ile çalman oyun havalan, gurbet türküleri ve zeybek oyunları derlenenler arasındadır.

Yedinci derleme gezisi:
    Yedinci derleme gezisini, yine Muzaffer Sarısözen, Halil Bedii Yönetken ve teknisyen Rıza Yetişen'den oluşan grup, 1943 yılında, Tokat, Amasya, Ordu, Samsun, Giresun ve Trabzon'da yapmıştır. Elli gün içinde 772 ezgi der1emişlerdir. Trabzon'da horon havalan; Tokat ve Amasya'da halaylar, turnalar, yıldız ve bozlağı andıran uzun havaları metelik ve kolbastı oyun havaları; Samsun, Giresun ve Ordu'da   karşılama, kaşıkçı ve imece havaları derlenmiştir .

Sekizinci derleme gezisi:

Bu gezi, 1944 yılında aynı grup tarafından, Elazığ, Tunceli, Bingöl ve Muş'ta yapılmıştır. Bir buçuk ay süren gezide, 293 halk ezgisi der1enmiştir. Lavuk, maya, hoyrat ile çeşitli oyun havalan tespit edilmiştir.

Dokuzuncu derleme gezisi:
Bu gezi, aynı grup tarafından 1945'te Ankara, Çankırı, Yozgat ve Kırşehir'de yapılmıştır. İki ay süren gezide, 432 ezgi derlenmiştir. Misket, Meşeli, Yıldız gibi türküler ile bozlaklar, sürmeliler ve sohbet havalan derlenen ezgiler arasındadır.

Onuncu derleme gezisi:
1946'da aynı grup, İçel, Antakya ve Antalya'da derleme yapmıştır. 285 halk ezgisi derlenmiştir.

          On birinci derleme gezisi:
        1947 yılının temmuz ve ağustos aylarında aynı grup, Çanakkale, Bursa, Tekirdağ illerini tarayarak 258 ezgi derlemiştir.

On ikinci derleme gezisi:
1948 yılının temmuz ve ağustos aylarında aynı grup, Bolu, Sinop ve Zonguldak  illerini tarayarak 190 ezgi derlemiştir.

On üçüncü derleme gezisi:
1949 yılının temmuz ve ağustos aylarında aynı grup, Bilecik ve Eskişehir illerini tarayarak 117 ezgi derlemiştir.

On dördüncü derleme gezisi:
1950 yılının haziran ve temmuz aylarında aynı grup, Van, Kars, Çorum ve Ağrı'yı tarayarak 373 ezgi derlemiştir.

On beşinci derleme gezisi:
1951 yılının haziran ve temmuz aylarında aynı grup, İzmit ilini tarayarak 53 ezgi derlemiştir.

On altıncı derleme gezisi:
1952 yılında, aynı grup, İzmir, Siirt, Mardin ve Bitlis'i tarayarak 204 ezgi derlemiştir.

Bu derleme gezilerinin dışında, yine Ankara Devlet Konservatuarı adına Muzaffer Sarısözen, tek başına iki derleme gezisi daha yapmıştır. 1955'te İstanbul'da Altay Türklerinden 55 ezgi derlemiştir. 1957'de İstanbul'da 66 ezgi derlemiştir.

Uzman bir folklorcu olan Muzaffer Sarısözen, bu derleme gezilerinde, bütün Türkiye'nin müzik folklorunu yakından tanıma fırsatını bulmuştur. Derlenen 10.000 civarındaki halk ezgisini, tele, muma ve taş plaklara kaydetmiştir. Daha sonra, bu türkü ve oyun havalarını konservatuar arşivinde bir düzene koyarak, bir kısmını notaya almıştır; ancak diğer kısmını notaya alıp değerlendirmesine ömrü vefa etmemiştir.

Sarısözen, türkü ve oyun havalarının yanısıra, halk oyunlarının da öncüsü olmuştur ve derleme gezilerinde halk oyunlarını görüntüleyen bir fotoğraf albümü oluşturmuştur. Bağlama, cura, mey, özellikle zor bulunan çifte kaval, kemençe, kaval, tulum, davul, zurna, tef, darbuka gibi birçok halk sazını toplayarak konservatuar arşivinde bir koleksiyon oluşturmuştur.

Bu arada Sarısözen ile ilgili bir deyimi hatırlatalım: Hem türkü, hem oyun, hem de halk çalgıları derleyen Sarısözen için, Mesut Cemil ''Bedeni küçüldükçe, ruhu büyüyen arşiv böceği'' demiştir.

Sarısözen'in plaklara aktardığı ezgilerin bir kısmını Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (HAGEM), bir kısmını da TRT Müzik Dairesi banda kaydetmiştir. Hacettepe Üniversitesi Devlet Konservatuarındaki çok eskimiş olan derleme fişlerini göz önüne alırsak, bizden sonraki nesillere kalabilmesi açısından, buradaki türkü ve oyun havaları ile onlara ait bilgileri tek tek kaleme almamız, bizim için faydalı olacaktır. İşte Sarısözen'in derlediği bu ezgilerin listesi ekte sunulmuştur .