ana sayfa
türkü sözleri
türkü notaları
türkü hikayeleri
gönül verenler
bağlama-nota
ozanlarımız
halk müziği
konser-tv
kitaplık
yazılar
sözlük
arşiv
linklerimiz
görüşleriniz
site içinde ara
tavsiye edin
muhabbet

Güncellemelerden haberdar olmak için
e-mail listemize üye olunuz. 

İsim: 
E-mail: 
            
 

 
  
 Emirdağ Türkülerinde "Gaba Hava"

Dr. Ömer Faruk YALDIZKAYA

       
   Kimi yörelerde genel olarak söylenen türküler içerisinde,değişik ezgi yapısı ve tavrıyla söylenen türküler bulunmakta ve çeşitli kelimelerle adlandırılmaktadır.

(Erzurum, Erzincan, Sivas, Trabzon, Gümüşhane, Giresun/ Bunlar; Kuzeydoğu, Doğu ve Orta Anadolu Şebinkarahisar'da “Tatyan Havası”, Karadeniz’de “Yol Havası”, Gaziantep’de “Barak”, Konya’da “Oturak”, Malatya’da “Arguvan”, Sivas’ta “Emlek”, Tokat’ta “Reşadiye Havası”…vb.örnekleri çoğaltmak mümkündür.

Afyonkarahisar coğrafyası içinde bu tür türkülere, Dinar Çölovası ve Kumalar Yaylasındaki Türkmenlerde “Anayasa” adı da verilen “Kerem Havaları”, Emirdağ Türkmenlerinde “Gaba Hava” adı verilmektedir.

Bildiri konusunun daha iyi anlaşılabilmesi için; öncelikle, “Gaba” ve “Hava“ kelimelerinin sözlükler ile Türk halk müziği terminolojisindeki anlamlarına bakmak yerinde olacaktır.

Türkçe Sözlükte “Kaba” kelimesi “Özensiz, gelişigüzel yapılmış, sakil”, ”Hava” kelimesi ise “Müzik aletlerinden çıkan ses perdesi, tarz, üslup” olarak belirtilir.

Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğünde ise, "Kaba" kelimesi,
Türkiye Türkçesi : Kaba
Azerbaycan Türkçesi : Gaba
Başkurt Türkçesi : Tupas, kilbathiy, kilişhiz
Kazak Türkçesi : Turpayı, nayıs, örensal
Kırgız Türkçesi : Kopol, oldokson
Özbek Türkçasi : Kopal, doğal
Tatar Türkçesi : Tupas, kilpatsiz, kilişsiz
Türkmen Türkçesi : Gödek
Uygur Türkçesi : Kopal, ton
“Hava “ kelimesi ise;
Türkiye Türkçesi : Hava. (müzik)
Azerbaycan Türkçesi : Hava
Başkurt Türkçesi : Mon. küy
Kazak Türkçesi : Makam
Kırgız Türkçesi : Obon
Özbek Türkçesi : Hàvà, àhàng
Tatar Türkçesi : Köy. mon, ahàn
Türkmen Türkçesi : Han
Uygur Türkçesi : Ahan kelimeleriyle karşılık bulur.

Türk Halk Müziği Terminolojisinde ise; “Hava” kelimesi, genel olarak “Halk ağzında müzik, ezgi, ezgi kalıbı, makam”, Ege Bölgesinde ise “Türkü düzmek” anlamında kullanılır. Terminolojide “Gaba“ kelimesine ise rastlayamadık.

Kimi yörelerde genel olarak söylenen türküler içerisinde, değişik ezgi yapısı ve tavrıyla söylenen türküler bulunmakta ve çeşitli kelimelerle adlandırılmaktadır. Bunlar; Kuzeydoğu, Doğu ve Orta Anadolu (Erzurum, Erzincan, Sivas, Trabzon, Gümüşhane, Giresun/Şebinkarahisar)’da “Tatyan havası”, Karadeniz’de “Yol havası”, Gaziantep’de “Barak”, Konya’da “Oturak”, Malatya’da “Arguvan”, Sivas’ta “Emlek”, Tokat’ta “Reşadiye havası”…vb. örnekleri çoğaltmak mümkündür. Afyonkarahisar coğrafyası içinde bu tür türkülere, Dinar Çölovası ve Kumalar Yaylası’ndaki Türkmenlerde “Anayasa” adı da verilen “Kerem Havaları” ; Emirdağ Türkmenlerinde "Gaba Hava" adı verilmektedir. “Gaba Hava” ile ilgili olarak, Emirdağlı emekli öğretmen Halil Rifat Aydemir, Emirdağ Dergisi’nde yayınlanan bir yazısında “Emirdağ türküleri içerisinde serbest söylenen havalar öne çıkmıştır. Bu havalar bağımsız dörtlüklerle söylenir, yörede sonradan Gaba Hava olarak adlandırılmıştır. Bu adlandırma tam türküleri yansıtmamaktadır. Çünkü, Emirdağ türküleri lirik bir yapıya sahiptir. Kabalık içermemektedir. Bu havalar;yaylaya göçerken, düğüne giderken, yolculuk sırasında söylenen havalardır. Bu özelliğinden dolayı, bir ad verilecekse yol havası demek daha doğru olacaktır. Koyun güderken ve çalışırken yalnız söylenir. Grup veya ikili söylemelere “Goşalaşma” denir.” Görüşünü ortaya atmıştır.

Emirdağlı emekli öğretmenler Şükrü Türkmen ve Özcan Türkmen, Örnekleriyle Emirdağ Ağzı kitabında “Gaba boyrama:Belirli bir düzene uymayan, rastgele, oluş şekline göre oluveren” diye yazar ve “Gaba boyrama bi(r) türkü dutdurup sallardı tırpanı…”6 cümlesiyle örneklendirir.

Her iki görüşe de saygımız olmakla beraber, bu görüşlerin bir kısmına katılmamız mümkün değildir. Gaba hava, herkes tarafından bilinmez. Sadece yaylaya göç, yolculuk, düğüne giderken de söylenir, şeklinde sınırlamak da doğru bir yaklaşım değildir. Askere giderken, ekin biçerken, tarla sürerken, harman kaldırırken, tırpan sallarken de söylenir.

“Gaba Hava”yı herkes de söyleyemez. Yörede, bugün aramızda olmayan, Karacalar köyünden Kepaze’nin Nuri (Nuri İn), Suvermez köyünden Seyrekbasan (Nuri Demir) ve Gardiyan Kamil (Kamil Karanfil), Emirdağ ilçe merkezinden Halis Erenoğlu tarafından icra edimekte iken ;günümüzde, Suvermez köyünden Abdullah Özkurt, Emirdağ ilçe merkezinden Aliihsan Korkmazer, Fikret Akın, Tahir Tapmaz, Hamza Halaç, Kadir Koyuncu tarafından bu gelenek en güzel örnekleriyle devam ettirilmektedir. Yöre müzik kültürüne çok önemli katkıları olan Emirdağ Abdalları ile mahalli sanatçı olarak tanınan birçok kişi de “Gaba Hava” okuyamamaktadır. Elinde yaklaşık 40 yıldır saz olan ve yöre türkülerini çalıp okumaya çalışan bendenizin de “Gaba Hava” okuyamadığını belirtmeliyim. .

Şükrü ve Özcan Türkmen’nin kitabında yeralan “Gaba Boyrama” ise “Gaba Boyra” olmalıdır. ”Boyra” kelimesi, “Poyraz” yelinin halk ağzında söyleniş şeklidir.

Bu türkü söyleme şekline “Gaba Hava” adı verilmesinin sebebinin de, düzensiz esen rüzgardan kaynaklandığı kanaatindeyiz. ”Gabayel”, yani Lodos rüzgarının halk ağzında söyleniş şeklidir. Günümüzde, Emirdağ türkülerinin otantik ve en iyi icracılarından birisi olan Fikret Akın da kendisiyle yaptığımız görüşmede, bizim görüşümüze katılmaktadır. 7 Zira, konar-göçer Türkmen kültüründe “yel” yani ”rüzgar” çok önemlidir. Yel esecek ki, harmanı savuracak; esen yel sevgiliye yârin kokusunu getirecek; “Zalım poyraz” gıcım gıcım gıcılayacak ki, yüreğine goygun bir acı düşsün…

Yöre kültürüne hakim olmadan araştırma yapan ve “Emirdağ’da Ağıtlar” başlıklı makale yazan bir akademisyen, ne yazık ki “Emirdağ’da ağıt yakma ve ağıt söyleme geleneği, Anadolu’nun pek çok yöresinde karşılaşılan törenlerle gerçekleştirilir. Diğer yörelerden farklı olarak ağıtlara GABA HAVA adı verilmiştir. ”8 şeklinde son derece yanlış bir ifade kullanmıştır. Emirdağ’da ağıda hiçbir zaman “Gaba Hava” adı verilmez.

Yazının Devamı...




 



anasayfa l notalar l sözler l bağlama l hikayeler l gönül verenler
halk müziği l ozanlar l yazılar l kitaplık l konser-tv l linklerimiz l görüşleriniz

Herhangi bir konuda yazışmak için: turkuler@turkuler.com